De Rijn speelt
de hoofdrol in een
bijzonder verhaal.
In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw gaat het slecht met de rivier. Het water is vervuild, het milieu verstoord en er zwemt nauwelijks nog vis. Totdat… de landen in het stroomgebied besluiten het tij te keren. Sindsdien gaat het steeds beter met het rivierleven.
Ontdek het nieuwe verhaal van de Rijn!
De Rijn is sinds mensenheugenis druk bevaren en bevist. Vanaf de Romeinse tijd ontstaat langs het traject een lang lint van pleister-, overslag- en handelsplaatsen. In de 19e eeuw gevolgd door steden met uitdijende, vaak imposante industriegebieden. Tot op de dag van vandaag is het stroomgebied van de Rijn een belangrijke economische levensader van Centraal- en West-Europa.
Lieve Pietersz. Verschuier (1670)
3
De Rijn is tussen de
14 en 16 miljoen jaar oud.
4
De rivier ontspringt in de Zwitserse Alpen en is ongeveer 1.233 kilometer lang.
9 landen delen het stroomgebied van de Rijn: Zwitserland, Italië, Oostenrijk, Liechtenstein, Frankrijk, Luxemburg, België, Duitsland en Nederland.
5
De rivier wordt door vele zijrivieren gevoed waaronder de Aare, Neckar, Main, Lahn, Moezel en Ruhr. In Nederland splitst hij zich op in onder andere de Waal en de IJssel.
6
Het stroomgebied beslaat 200.000 km² met ruim 60 miljoen inwoners.
Langs de Rijn liggen belangrijke steden, zoals Bazel, Straatsburg, Koblenz, Karlsruhe, Mannheim, Keulen, Nijmegen en Rotterdam.
7
De Rijn bij Mannheim, 1823 – Moravian Library
8
De Rijn bij Mannheim zoals die er tegenwoordig uitziet.
Google/ GeoBasis
9
De Rijn bij Mannheim, 1801.
Gottfried Meister – Moravian Library
10
In de 19e eeuw
verandert het beeld.
Industrie, scheepvaart, landbouw en steden rukken op en lozen afvalwater in de rivier. Het stroomgebied verandert gestaag in een open riool. Het waterleven is de dupe. De rivier verandert van een rijke bron van leven in een vijandige omgeving voor flora en fauna.
BASF Werk Ludwigshafen, 1881 - Robert Friedrich Stiele
11
Uiterwaarden maken plaats voor landbouwgrond en woningen. Het oorspronkelijke landschap verdwijnt. De leefruimte voor planten en dieren wordt steeds kleiner.
De stuw bij Driel, onderdeel van Stuwcomplex Amerongen
12
Afsluitdijk, de dam die het IJsselmeer scheidt van de Noordzee
13
1986
Met de brand bij chemieconcern Sandoz (Bazel), op 1 november 1986, bereikt de neergang haar dieptepunt.
Uiterst giftig bluswater stroomt de Rijn in. De rivier kleurt bloedrood en honderduizenden vissen sterven.
Hoe erg ook,
door de ramp keert het tij.
De bevolking luidt de noodklok. Dringende actie en maatregelen zijn geboden. Zo niet, dan komt niet alleen het waterleven, maar ook de drinkwatervoorziening in het geding.
De noodkreet werkt. De ministers van Milieu van de landen in het stroomgebied, die sinds 1950 samenwerken in de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR), stellen het Rijnactieprogramma met de volgende doelen vast:
- Schoner water in zowel de Rijn zelf als in het stroomgebied;
- Biologisch herstel van het ecosysteem met de herintroductie van de zalm als symbool.
16
De samenwerking en het actieprogramma zorgen al snel voor resultaat.
Rond 2000 is de rivier zichtbaar schoner en aantrekkelijker voor mens, plant en dier. Maar nog niet schoon genoeg. En vissen kunnen nog niet overal passeren…
Het ICBR komt met een nieuw actieprogramma, Rijn 2020. En weet zich gesterkt door de inspanning van de Europese Unie om de waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water) in Europa te verbeteren en overstromingsrisico's te beperken (Richtlijn Overstromingsrisico's).
Jonge zalm
17
Anno 2020 zijn de resultaten er naar!
- De waterkwaliteit is sterk verbeterd:
- 96% van de inwoners en alle industriebedrijven van het stroomgebied zijn aangesloten op zuiveringsinstallaties.
- Hierdoor is het aantal puntlozingen van nutriënten en metalen duidelijk gereduceerd.
- Het aantal planten- en diersoorten is weer sterk toegenomen in het stroomgebied.
- Het gaat beter met de (migrerende) vissen:
- Ruim 600 barrières zijn geslecht.
- 120 uiterwaarden zijn weer verbonden met de rivier.
- 28% van de oorspronkelijke paaigebieden is weer toegankelijk voor migrerende vissen.
- In 1975 kwamen er nog maar 25 vissoorten voor, nu alweer 64!
- Sinds 2000 migreren er jaarlijks weer enkele honderden zalmen stroomopwaarts om zich voort te planten!
- De overstromingspreventie is succesvol:
- In 2020 is er 340 miljoen m3 aan retentievolume beschikbaar langs de Rijn.
- Het rivierbed in onder andere Rijndelta is verbreed door bijvoorbeeld dijkverleggingen.
- Ruim 140 km2 aan uiterwaarden langs de Rijn is hersteld.
- Het overstromingsrisico is met 25% verminderd.
- Het bewustzijn onder de bevolking m.b.t. overstromingsrisico is vergroot.
Neuburgweier
18
De Rijn is weer aantrekkelijk geworden voor bezoekers. Het toerisme profiteert van de schonere, meer soortenrijke en beter verbonden rivier.
Filsen
19
Jong en oud, bedrijven en overheden zijn zich steeds meer bewust van het nieuwe verhaal van de Rijn. Ze willen graag bijdragen aan het verder herstel van deze mooie rivier.
Forel
20
Maar we willen de komende jaren graag volgende stappen zetten, zodat…
- de zalm ook haar geboortegrond in Zwitserland kan bereiken;
- stroomafwaarts migrerende vissen beter zijn beschermd tegen turbines van waterkrachtcentrales;
- meer oevers, zijrivieren en beekjes in natuurlijke staat zijn teruggebracht, de biodiversiteit verbetert en overstromingen worden voorkomen;
- we minder microverontreinigingen en plastics aantreffen.
Ecologisch onderzoek met behulp van elektrovisserij
21
Mooi voorbeeld is de energie die inwoners van het stroomgebied steken in burgerinitiatieven die de Rijn schoon, beleefbaar en visrijk maken!
RhineCleanUp
22
De Rijn kent geen grenzen en samenwerking tussen landen werkt.
De ICBR is de motor achter het herstel van de Rijn. De rivier verbindt alle mensen in het stroomgebied. Het bijzondere verhaal van het herstel van de Rijn toont dat Europese samenwerking loont!
Leopoldshafen
23
Bezoek ook de informatiecentra in het stroomgebied, van Zwitserland, tot aan de Noordzee- en Waddenkust.
Het aanbod is veelzijdig en biedt voor elk wat wils. Van informatie over natuur- en waterbescherming tot exposities over de visstand en het zoetwatermilieu.
Uiterwaarden bij Wageningen
24
Afsluitdijk Wadden Center
Dit bezoekerscentrum biedt een interactieve beleving over Unesco Werelderfgoed Waddenzee, de voor de wereld unieke Vismigratierivier, het IJsselmeergebied en niet te vergeten de Afsluitdijk zelf.
– websiteVogelobservatorium
Bekijk de broedende stern vanuit een ei, op de mooiste vogelplek van het Haringvliet.
– websiteDe Bastei
In de Bastei kom je alles te weten over het ontstaan van het landschap en over de flora en fauna van het rivierengebied bij de Waal.
– websiteInfozentrum Keeken
Het Infocentrum Keeken maakt deel uit van het netwerk ‘Rheinaue beleven’. Ook buiten de permanente tentoonstelling ‘De Gelderse Poort – Een landschap aan de rivier’ valt er langs de Rheinaue heel wat spannends te ontdekken. Met de interactieve routeplanner en de bijhorende app kun je spannende fietstochtjes plannen.
– websiteNaturForum Bislicher Insel
In de omgeving van het NaturForum worden veel spannende excursies georganiseerd. Daarnaast geeft de permanente tentoonstelling “AuenGeschichten” je meer informatie over de uiterwaarden aan de Nederrijn.
– websiteFischereimuseum Bergheim an der Sieg
Dit museum laat zien hoe de natuur aan de benedenloop van de Sieg zich ontwikkelt en geeft met tal van objecten en een rijk multimedia-aanbod een beeld van de visvangst in de Sieg en de Rijn.
– websiteWildlachszentrum Rhein-Sieg
Een bijdrage van de Stichting Wasserlauf NRW aan de herintroductie van de zalm in de Rijn en de Sieg.
– websiteWissenshaus Wanderfische
In dit bijzondere informatiecentrum kom je meer te weten over trekvissen en waterbescherming. De permanente tentoonstelling bevat onder meer een muurinstallatie over de reis van de zalm.
– websiteZoological Research Institute Alexander König
Dit grote, natuurkundige onderzoeksmuseum richt de schijnwerpers op zoölogie en moleculair biodiversiteitsonderzoek en kijkt daarbij ook naar de visfauna in zoetwatergebieden overal op aarde.
– websiteLahnfenster Hessen
Het venster naar een andere wereld: beleef vissen van zo dichtbij dat je ze bijna zou kunnen aanraken, bewonder ze in hun natuurlijke leefgebied en bij hun migratie.
– websiteUmweltbildungszentrum Schatzinsel Kühkopf
Leer meer over de Rijn door middel van interactieve permanente en tijdelijke tentoonstellingen in dit milieu-educatiecentrum.
– websiteBiodiversum
Interactieve tentoonstelling voor groot en klein met boeiende details over de ontstaansgeschiedenis van het aangrenzende Natura 2000-gebied, de vogel- en plantenwereld en hun betekenis voor onze levenskwaliteit.
– websiteNaturschutzzentrum Karlsruhe-Rappenwört
Dit centrum is gevestigd in een monumentaal Bauhaus-gebouw midden in het charmante uiterwaardenlandschap van Rappenwört. Een permanente meertalige tentoonstelling met veel interactieve elementen toont het ontstaan van de Rijn, het belang en de ecologische waarde van de uiterwaarden en hun bedreiging.
– websiteMaison de la Nature Delta de la Sauer & d’Alsace du Nord
Het centrum dat sinds 2003 het CINE-label heeft (Centre for Nature and Environmental Education), ligt op vlakbij het nationale natuurreservaat van de Sauer
Delta’s. Daar kunt u het bijzondere uiterwaardenlandschap ontdekken, maar ook de verschillende natuurgebieden van de Noord-Elzas.
Rheinkraftwerk Iffezheim
Ecologie en stroomproductie zijn geen tegenstellingen: bekijk hier een van de grootste vispassages van Europa en de productiefste rivierwaterkrachtcentrale van Duitsland.
– websitePassage 309
Werp een blik onder water door de ruit in de vispassage, struin door de Rijntentoonstelling en ontdek het aquarium!
– websiteMaison de la Nature du Ried et de l‘Alsace Centrale
Maison de la Nature biedt, met of zonder accommodatie, activiteiten om natuur- en milieuproblemen met verschillende doelgroepen te ontdekken: natuuruitjes, een blotevoetenpad, tentoonstellingen en meer.
– websiteNaturzentrum Rheinauen Rust
Leer het stadje Rust en het natuurreservaat Taubergießen kennen en neem deel aan een van de vele activiteiten, zoals kruidenateliers en beleefwandelingen.
– websiteMaison de la Nature du Vieux Canal
Dit natuurcentrum onthaalt zijn publiek op events, tentoonstellingen, workshops en conferenties over natuur, milieu en vergroening van de samenleving in een Europees kader.
– websiteLa Petite Camargue Alsacienne
Deze oorspronkelijk keizerlijke viskwekerij in een 904 ha groot natuurreservaat speelt een centrale rol in het programma voor de herintroductie van de zalm en kan pronken met tal van tentoonstellingen over de Rijn en de zalm.
– websiteNaturzentrum Thurauen
Ontdek het grootste uiterwaardengebied in het Zwitserse Middenland! Wij bieden natuurbeleving voor groot en klein dankzij een tentoonstelling met “doe”-pad, talloze rondleidingen en veelzijdige infrastructuur.
– websitePrimarschule Rüdlingen